Sevgili okurlar, bu haftaki konumuz ‘Barnum Etkisi’. İsmi ilk başta yabancı gelse de konuyu araştırdıkça aslında hayatımızın nasıl da merkezinde yer aldığını fark ettim. O vakit, fazla uzatmadan tanımlayalım bu Barnum Etkisini. Bu etki en basit tanımıyla, "insanların, başka herkes için de geçerli olabilecek kadar geniş, belirsiz ifadeleri hiç farkına varmadan kendilerine özel görmeleri" anlamına geliyor. Bilim camiasında bu durum Barnum ya da Forer etkisi olarak adlandırılıyor.
Şimdi sizinle bir test yapalım ve ben de ne demek istediğimi uygulamalı olarak anlatmış olayım. Aşağıdaki cümlelerin hangileri sizi tanımlamak için kullanılabilir?
*Gerçekten dostum diyebileceğiniz ve her şeyinizi çekinmeden anlatabileceğiniz insan sayısı 2-3 taneyi geçmez.
*Bazı sebeplerden dolayı kullanamadığınız çok büyük ve önemli bir kapasiteye sahipsiniz.
* Bazen doğru kararı verip vermediğiniz ya da doğru şeyi yapıp yapmadığınız konusunda kafanızda ciddi şüpheler uyanıyor.
* Hayatınızda belli bir miktarda değişiklik ve farklılığı tercih ediyorsunuz; kısıtlamaların ve sınırlandırmaların içinde kalmak sizi mutsuz ediyor.
*Yeni fikirlere karşı kendinizi kapatmıyorsunuz ama başkalarının iddialarını tatmin edici kanıtlar olmadan kabul etmiyorsunuz.
*Başlarda soğuk biri gibi gözükseniz de karşınızdakine ısındığınızda çok konuşkan ve sıcakkanlı birine dönüştüğünüz söyleniyor.
*Bazı zamanlar dışadönük ve sosyalsiniz; bazı zamanlarsa içedönük bir kapalı kutu oluyorsunuz.
Şimdi bu yedi örnek cümleden kaç tanesi sizi anlatıyor? Durup bir nefes düşünmenizi rica edeceğim: 7 üzerinden kaç verirdiniz? Bireysel olarak kaç verdiğinizi hiçbir zaman bilemeyeceğim ancak rahatlıkla söyleyebilirim ki bu puanlamayı yapanların ortalaması 5’in üzerinde olacak. Falcıların, burç yorumcularının nasıl başarılı olduklarının ve algı dünyamız üzerindeki küçük illüzyonlarının açıklaması aslında; Barnum Etkisi. Balık burcu kadınları aldatılmayı sevmez ve kesinlikle affetmez. Aramızda aldatılmayı seven kadın varsa parmak kaldırsın J Yengeç burcu erkeği, bir kişinin yalan söylediğini duyarsa ondan uzaklaşır. Peki diğer burçların erkekleri kendisine yalan söylenince farklı bir davranış mı sergiliyor? Ya da fallarda söylenen ‘ birisi kalbini kırmış’, ‘ iyiliğini düşünen birisi var’, ‘için sıkılmış ama ferahlayacaksın’ gibi cümleler… Bunlar insanlarının genelinin ortak duyguları ve hayatın olağan akışı içerisinde karşılaşabilecekleri şeyler. Bu genelin içerisinden seçilen bir grup ya da kişi için bu tür önermelerde bunulduğunda, şaşırtıcı olan bu önermenin doğru çıkmaması olurdu herhalde.
Ben her bireyin kendisine özgü olduğuna inananlardanım. Her insan ayrı bir yaratılışa sahiptir ve insanları kategorize etmek iyi bir şey değildir. Bir insanın memleketi, saçının rengi, doğum tarihi, tanıdığımız başka bir insana benzemesi, adı, soyadı, teninin rengi… O insan hakkında olumlu ya da olumsuz bir ön yargı oluşturmamız için güvenilir veri değildir. Bu tarz bir genelleme bazen tutsa da bazen de hayal kırıklığı ya da pişmanlığa yol açabilir. Kendimizi belli kalıplar içerisinde yaşamaya zorlamaktansa iyi bir insan olarak, olduğumuz gibi yaşamaya çalışmak daha samimi geliyor bana… Ne dersiniz?
