Hayatta başımıza gelen kötü şeyler, dışarda ve tanımadığımız insanlar tarafından yapılmaz bize. Sevdiğimiz ve güvendiğimiz insanlar tarafından kötü şeylere maruz kalırız. Bu genelde psikolojiyle alakalı olmayabilir birçok farklı durumda bahsi geçen durum söz konusu olabiliyor. Sizlere bir psikolojik şiddet türünden bahsetmek istiyorum. “Gaslighting!”
Gaslighting öyle bir şey ki genel de buna maruz kalanlar cellatlarına aşık oluyorlar ve böyle bir şeye maruz kaldıklarının farkına bile varmıyorlar. Sizlere bahsetmek istediğim psikolojik şiddet türü “Gaslighting”.
Gaslighting ismi 1930’lu yıllarda çekilen bir filmden geliyor. Filmde bir çift var Jack ve Bella. Bu kişiler aynı evde yaşıyorlar. Ve gaz lambasıyla aydınlanıyorlar. Jack’in Bella ile alakalı karanlık planları var. Ve her akşam gaz lambasını biraz daha azaltıyor. Ve Bella Jack’e bu durumu fark ettiğini söylediğinde, Jack “Sen delirmeye başladın”, “Saçmalıyorsun” gibi bir takım ifadelerde bulunuyor. Aslında bile bile yaptığı şeyde Bella’nın psikolojisini bozmak için gerçekleri saptırıyor. Gaslighting’in hikayesi buradan geliyor. Olayın temeli karşı tarafı şüpheye düşürmek, onun psikolojisini bozarak kendine bağımlı hale getirmek.
Nasıl ki bir insana tecavüz ediliyorsa, bu da bir psikolojik tecavüzdür. Bu yazımın amacı Gaslighting’e maruz kalan insanların farkındalık kazanması ve kendini koruma becerisi kazanmasıdır.
Gaslighting’i uygulayan insanlar genelde narsistik ve psikopat olan insanlar uyguluyorlar. Çiftlerden birisi minik bir geribildirim ile ilişkisi hakkında küçük bir problem var acaba bunu düzeltsek mi derken, Gaslighting’e meyilli kişi “Sen benim hayatımı mahvettin, sen nasıl böyle bir şey dersin.” Gibi ifadeler neticesinde bunu duyan diğer çift kendinden şüpheye düşüyor ve demek ki ben kötü bir şey yaptım, minicikte olsa tepki vermemeliyim diyorsun. Ve bir süre sonra bir takım sorunlarda bile susmayı tercih ediyorsun. Çünkü sen bir söylersen, karşı taraf onlarca katını sana söyleyerek tepki veriyor. Karşı tarafın seni manipüle etmesi ( aşağılamak, hakaret etmek, bağırmak vs. ) neticesinde bir süre sonra böyle diyosun ve beni daha kötü hale getiriyorsun diyor ancak manipülasyon yapan kişi özür dilerim böyle davranmak istemezdim yerine sen o kadar kötüsün ki benim seni düşünmemi bile problem yapıyorsun ve rahatsız oluyorsun. Karşı tarafın kendisini savunmasını bile bir şekilde şiddet ile bastırmaya çalışıyor. Bunu duyan kişi bana hakaret ederken, aşağılamalar yaparken aslında benim iyiliğimi düşünüyor diye düşünmeye başlıyor. Buna maruz kalan insanlar genelde en sevdiği insanlar tarafından buna maruz kalıyorlar. Bir süre sonra bunu sık duyarsa, inanmaya meyilli oluyor.
Başka bir gaslighting örneği ise diyelim ki bir ilişki içerisindesin ve karşı tarafın aldattığını fark ettin. Karşı tarafa diyorsun ki bak senin mesajını gördüm. Buluştuğunu gördüm ya da birileri seni başkasıyla görmüş gibi. Açıklamaya yapmasını bekliyorsun. Karşı taraf kendi durumunu açıklamak yerine, seni suçlamaya başlıyor. Sen beni aldatıyorsun asıl. Sen beni aldatmıyor olsaydın, böyle bir şeyler karşıma gelmezdin. Ve sen gözünle gördüğün şeye, karşı tarafın böyle sert bir şekilde seni suçlarcasına tepki verince, kendinden de emin değilsen, sanırım ben yanılmışım diyebiliyorsun.
Gaslighting uygulayan kişilerde dikkat etmen gereken bir diğer şeyde; söyledikleri ve yaptıklarının bir birini hiç tutmamasıdır. Söylediği zamanlar, konuştuğu zamanlar dünyanın en iyi sevgilisi, en güzel eşi olan kişiler ama iş icraate gelince söylediğinin tam tersi şekilde davranabilir. Seni aşağılayabilir, sana kötü davranabilir. Bu aynı zamanda kendi hayatı içinde böyledir. Mesela görünüşte çok dindardır ama hayat şekli olarak baktığımız zaman çok ahlaksızca davranabilir, çok hak yiyebilir. Bambaşka şekilde bu karşına çıkabilir. O yüzden gaslighting uygulayan insanlarda söze değil, davranışa bakmak gerekir.
Kişi böyle bir şeye maruz kaldığını nasıl anlayabilir? O kişi hayatına girmeden önce senin bir değer algın vardı. Özgüvenli bir insandın, kendini beğeniyordun ve seviyordun. Ama ne zaman ki bu insan hayatına girdi. Bir bakıyorsun ki kendine kendinden nefret eder hale gelmişsin. Kendini aşağılar bir hale gelmişsin. Normalde iş ortamında bile sesin soluğun çıkmaz bir hale gelmişsin. Bu insan hayatına girmeye başladıktan sonra özgüvensiz olmaya başlamışsan, bahsettiğim özellikler ve davranış tipleri sana uygulanıyorsa böyle bir şey yaşıyor olabilirsin. Böyle davranan insana durmadan özür dileme, durmadan kendini açıklama ve durmadan kendini ispatlama ihtiyacı hissediyorsan ve bir şekilde onsuz nefes alamayacağını hisseder hale gelmişsen yine buna benzer bir şeyler yaşıyor olabilirsin. Minicik kararları almakta bile ciddi zorluklar yaşarlar. Normalde eskiden kendi başına bir şeyler yapabilirken, kendi kararlarını alabilirken, bir şekilde kendi başına özgür hareket etme yeteneğine sahipken, uzun süre buna maruz kaldıktan sonra belki bir eşyayı alırken bile sana bunu uygulayan insanın izni ve onayı olmadan hareket etmekte zorlanırsınız.
Gaslightinge maruz kalmış kişiler sosyalleşme konusunda isteksizlik yaşayabiliyorlar. Bu durum öylesine kısır döngü de devam ediyor ki depresyon ya da kaygı bozukluğu gibi psikolojik sorunlar kişide görülebiliyor. Bu durum ile karşılaşıyorsan ve farkındaysan bu duruma dur diyebilmek çok ama çok önemlidir. Uzun vade de çok fazla yorulacağın bir sürece fark ederek veya destek alarak aşabilmen mümkün olacaktır. Umarım farkındalık düzeyiniz artmıştır. Bu durumu nasıl fark edeceğiniz konusunda aydınlanmışsınızdır ve maruz kaldıktan sonra neler yapabileceğiniz konusunda bilgilenmişsinizdir. Farkındalıkla kalınız. Sevgiler.