Belirli hastalıklarda bilinen adı ile ilik nakli yapıldığı çoğumuzun malumudur. Fakat tam olarak kemik iliği nakli nedir? Nasıl yapılır? Bağışçının kemiğinin içinden ilik mi çıkarılır? Nasıl yapılır? Maalesef bu hususlarda yanlış veya eksik bilinen birçok mevzu var. Bu yazıda kök hücre – ilik nakline dair doğru bilgileri sizlerle kısaca paylaşacağım.
Öncelikle, Türkiye’de bütün bu nakil konuları hakkında net yasal düzenlemeler mevcuttur. Hem bağışçının hem de alıcının sağlığını korumaya dönük bütün tedbirler devletimiz tarafından alınmıştır. Bu sebeple endişelenmeye hiç gerek yoktur. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığının Hematopoetik kök hücre nakli tedavisi olması gereken hastalar için oluşturduğu Türkiye Kök Hücre Koordinasyon Merkezi’nin adı TÜRKÖK’tür. TÜRKÖK’te Sağlık Bakanlığının proje ortağı, milletimizin yüz akı, ülkemizin ve dünyanın en büyük sivil toplum kuruluşlarından birisi olan Türk Kızılay’dır. Proje kapsamında ülkemizde 13.08.2014 tarihinde ilk kök hücre bağışı alımlarına başlanmıştır. 2014 yılından bu yana bahsettiğim iki dev kurumun iş birliği ile bugüne kadar başka tedavi yolu olmayan çocuk, büyük çok sayıda hastaya başarı ile nakil işlemi yapılmıştır. Mayıs 2016 tarihinden itibaren Dünya Kemik İliği Gönüllü Vericileri Kayıt Merkezi, TÜRKÖK Kemik İliği Bankası verileri üzerinden tarama yapabilmektedir. Dünyada legal biçimde ilik-kök hücre nakli yapan kurumların tümü ile bu sayede önemli bir iş birliği sağlanmıştır.
Türk Kızılayı Kök Hücre Bağışçısı Kazanımı görevini üstlenmekle beraber, eşleşme süreçlerini de takip etmektedir. Bağışçı adayı bulunmasından, tedavinin son aşamasına kadar bütün süreci Kızılay ekipleri başarı ile yürütmektedir. Kök hücreler temel olarak kemik iliğinde yerleşik olan hücrelerdir. Tüm kan hücrelerine farklılaşabilirler. Sürekli kendini yenilebilen çok değerli hücrelerdir. Başlıca, kemik iliği, kan ve göbek kordonundan elde edilirler. Kök hücre naklinde temel amaç hastada bağışçının hücreleri sayesinde bağışıklık sisteminin oluşturulmasıdır. Kök hücreler damar yolu ile verilirse kemik iliğine yerleşir ve kan hücrelerinin yapımını (hematopoezi) başlatırlar. Ancak naklin mümkün olması için doku uyumu olması gereklidir. Kök hücre vücutta genellikle kemik iliği veya damarlarda dolaşan kandan alınmaktadır. Doku uyumu için bakılan HLA genlerinin ürünleri, insan vücut hücrelerinin yüzeyinde bulunur. Bağışıklık sisteminin, vücudun kendi dokusunu yabancı dokudan ayırt etmesini sağlarlar. Kan/kök hücre transplantasyonu için hasta ile vericinin HLA’larının mümkün olduğunca uyum göstermesi gerekmektedir ki hastanın vücudunun yeni hücreleri reddetmesi durumu engellenebilsin.
Lösemi, lenfoma, ağır talasemi, çeşitli kanser türleri, kemik iliği yetersizliği, bağışıklık sisteminin zayıflığı, kalıtsal metabolizma hastalıkları başta olmak üzere bebek, çocuk ve yetişkin tedavi imkanları tükenen çok sayıda hastanın umudu ilik-kök hücre naklidir. Bulaşıcı hastalığı olmayan, sağlıklı ve yetişkin her birey kök hücre bağışçısı olabilir. Küçük tüpler içinde alınan kanlardan bağışçının doku analizleri yapılır. Doku özellikleri sisteme kaydedilir. Ömrü boyunca herhangi bir eşleşme olması halinde hemen bağış için kendisine ulaşılır. Bütün ömrü boyunca eşleşme olmama ihtimali de mevcuttur. En önemli husus bağışçının kararlı olmasıdır. Önce bağış için hücre verip sonra tedavi sırasında vazgeçerse veya şartlı bağış düşünürse hasta için içinden çıkılmaz tablolar oluşabilir. Bağışçı ve hasta arasında bir uyumun gerçekleştiği durumlarda da gerekli işlemler Türk Kızılay ve Sağlık Bakanlığının görevleri çerçevesinde yürütülür.
Eşleşme olması halinde tam teşekküllü hastanede yapılan bağış işlemi genellikle zannedilenden çok daha kolaydır. Beş gün süre ile iki kez koldan aşı yapılır. Kök hücre bağışçısı, aferez cihazına yaklaşık 4 saat kadar bağlanarak kök hücreler damardaki kandan toplanır, kalan kan ve hücreler bağışçının vücuduna tekrar geri verilir. Bu uygulama esnasında anestezi almaya gerek yoktur. Yani kök hücre-ilik nakli denilen işlem genellikle sadece dört saatlik ve kandan yapılan kolay bir işlemdir. Bağışçı için hiçbir risk oluşturmaması adına bütün tedbirler alınır.
Bağış için çevremizde veya ilimizde birilerinin nakil arayışını beklemeden, en kısa sürede Kızılay kan alma birimlerine başvurarak küçük tüpler içinde kan verip bağışçı havuzunda yer alabilirsiniz. Doku eşleşmesi oluşan hasta çıkarsa bu durumda birkaç gün zaman ayırarak belki de bir bebeğin veya çocuğun hayatının kurtulmasına vesile olacaksınız. Bu kadar kolay ve büyük bir iyilik için hepinizi harekete geçmeye davet ediyorum. Sağlıkla kalın. Saygılarımla.