İnsanlar, teknolojinin de etkisiyle gıdaları doğal yapısından uzaklaştırıp çeşitli işlemlerden geçirerek tüketmektedir. Bu duruma birçok örnek verilebilir. En sık tükettiğimiz gıdalara bakacak olursak, kar beyaz unun doğal değil işlenmiş olduğu aşikârdır. İnce ve akışkanlığı çok yüksek bir tuzun belirli işlemlerden geçtiğini anlayabiliriz. Doğal yapısından uzaklaşmış, çeşitli işlemlerden geçirilmiş, orijinal rengi, kokusu, tadı değiştirilmiş ürünler genellikle işlenerek bu dönüşüme maruz kalırlar.
Gıdalar neden işlenir? Sorusu çok haklı bir sorudur. Gıdaların işlenmesinin genel yararı tüketiciden çok üreticiye olmaktadır. Yani gıdaları tüketen bizlerin faydası için değil, üreten firmaların seri imalat yapması, ucuza mal etmesi, pratik ve farklı ürünler geliştirmesi için gıdalar işlenmektedir.
İşlenmiş gıdalar temelde üçe ayrılır. Bunlar; asgari işlem görmüş gıdalar, işlenmemiş gıdalardan elde edilen maddeler ve ultra (aşırı) işlenmiş gıdalardır. Ultra işlenmiş gıdalar ise az değiştirilmiş veya işlenmiş gıdalara, gıda katkı maddeleri eklenerek elde edilen ve ileri işlem görmüş gıdalardır. Çikolatalar, şekerleme ürünleri, kahvaltılık gevrekler, cips, bisküvi ve hemen hemen ambalajlı tüm atıştırmalık ürünler bu grupta yer almaktadır. Bizim için asıl riskli olan kısım, bu aşırı (ultra) işlenmiş gıdalardır.
Aşırı (ultra) işlenmiş gıdaların sürekli tüketilmesi sonucunda, obezite sıklığının arttığı, kalp damar hastalıklarının belirgin olarak daha fazla görüldüğü, metabolizma bozukluklarını içeren hastalıkların % 30 arttığı, sadece % 10 daha fazla aşırı işlenmiş gıda tüketimi ile Diyabetes Mellitus (şeker hastalığı) görülme sıklığının % 15 arttığı gösterilmiştir. Ayrıca mide, bağırsak hastalıkları, depresyon, kanserler, bağışıklık kaybı ve astım gibi birçok hastalığın artışıyla aşırı işlenmiş gıda tüketilmesi ilişkilendirilmektedir.
Editörlüğünü yaptığım ve otuz civarında saygın bilim insanınca yazılan, İstanbul Tıp Kitabevlerince yayınlanan, Türkiye’nin en kapsamlı beslenme kitaplarından; ‘Temel Beslenme’ isimli eserimizde, işlenmiş gıdalar bölümünde, Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesinden Sayın Tuğba Aktar hoca işlenmiş gıdaların teknik yönünü çok detaylı anlatmıştı. Merak edenler bu kaynağa başvurabilirler. Ben sizler için konuyu anlaşılır biçimde özetlemeye çalışayım.
Şeker hastalığı, kanserler, aşırı kilo, kalp hastalıkları ve damar tıkanıklıkları gibi birçok hastalığın neden giderek daha yüksek sıklıkta görüldüğü sorusunun cevaplarından birisi, giderek daha fazla miktarda aşırı işlenmiş gıda tüketilmesidir. Sağlıklı bir yaşam için doğal, taze ve işlemden geçirilmemiş gıdaları tercih edelim. En az işlem gören gıda, daha çok işlenene göre daha sağlıklı olarak değerlendirilebilir. Portakal, %100 portakal suyundan, %100 portakal suyu, portakal nektarından, portakal nektarı da portakal aromalı içecekten daha sağlıklıdır. Portakal aromalı içecek dediğimiz üründe portakaldan başka ne kadar karmaşık kimyasal maddeler ayrı bir yazının konusu olsun. Doğal beslenelim, sağlıkla kalalım.